میزگرد تخصصی مساله شناسی شیوه های نوین باروری و بایسته های فقهی و حقوقی آن

در این میزگرد که با مشارکت متخصصان دانشگاه علوم پزشکی استان و معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی نورالزهرا (س) برگزار گردید، کارشناسانی از مرکز بهداشت استان، تعدادی از پزشکان متخصص زن و پژوهشگران و اساتید سطح2 و 3 حوزه های علمیه خواهران شهرستان زنجان حضور داشتند.

در این میزگرد،‌ سرکار خانم هادکتر حسینی متخصص بخشIVF بیمارستان آیت الله موسوی شهرستان زنجان، خانم اسمعیلیان استاد حوزه علمیه خواهران، خانم مالکی استاد حوزه علمیه خواهران و خانم بیگدلی پژوهشگر سطح3 به ایراد سخنرانی پرداختند.

دبیر علمی-اجرایی نشست؛ سرکار خانم حاتمی در ابتدای جلسه ضمن اشاره به ثمرات و برکات انقلاب اسلامی در ایران و جهان  به دستاوردهای انقلاب در حوزه رشد فزاینده علمی و بالندگی حضور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی زنان اشاره کرده و فرمودند: برگزاری چنینی نشست هایی در پرتو پیشرفت ها و دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی جای بسی شکر به درگاه الهی را دارد.

در ادامه ابتدا سرکار خانم حسینی به بیان مقدماتی در زمینه عوامل ناباروری، ارزیابی های تشخیصی اولیه، انواع تکنیک های کمک باروری در ضمنِ پخش فیلم های مستندی در این خصوص پرداختند و در ادامه به بیان نکاتی در خصوص پژوهش خود در مباحث فقهی و حقوقی باروری به کمک شخص ثالث اشاره نمودند. ایشان در این زمینه فرمودند:"دانش پزشکی با توجه به پیشرفت های حاصله امروزه از کلیه این روش ها برای کمک به زوج های نابارور استفاده می کند ولی سوال اصلی اینجاست که متاسفانه هنوز جامعه فقهی ما پاسخ بسیاری از پرسش های این عرصه را نداده است اینکه و در جاهایی هم که فقه متعرض بحث گردیده اجماع کافی بین فقه وجود ندارد. اینکه: 1- اگر نظر مرجع بیمار بر جواز اهداء تخمک یا اسپرم و نظر مرجع تقلید تقلید پزشک بر عدم جواز آن بود؛ 2-اینکه چنینی جنینی منتسب به کیست؟؛ 3-ولایت نکاح او چگونه است؟؛ 4-آیا امکان ارث بری دارد یا نه؟ سوالات تامل برانگیز و نیازمند پاسخی جدیست».

سخنران دوم سرکار خانم مالکی، نویسنده پایان نامه "احکام فقهی متولدین روش های نوین باروری"، ضمن بیان مقدمه ای در زمینه پیشینه مبانی فقهی موجود در این عرصه و کارهای تحقیقی صورت گرفته در خصوص آن افزودند: " از شاخصه های فقه پویای شیعه این است  که به دلیل برخورداری از منابع روایی و مبانی و اصول مستنبط قوی روایی در هیچ برهه ای هیچ مقوله ای برای آن بن بست تلقی نشده و در خصوص شیوه های نوین باروری نیز گرچه تحت این عنوان روایت مستقیمی نیست ولی از بسیاری از روایات دیگر که در خصوص نسب و.. .وارد شده، امکان استخراج قواعدی کاربردی در این خصوص وجود دارد.

از منظر فقه امروزه تلقیح مصنوعی در جایی که نطفه و اسپرم متعلق به خود پدر و مادر است مشکل و اختلاف چندانی به لحاظ اصل این نوع لقاح و احکام نسب و حضانت و ارث و ... وجود ندارد ولی در آنجا که مقوله اهداء توسط شخص ثالث مطرح است نکاتی مطرح است که در ادامه بحث به برخی ازین احکام اشاره خواهد شد.."

سرکار خانم اسمعیلیان سخنران سوم نشست و نویسنده پایان نامه" بررسی ابعاد مختلف فقهی واگذاري اسپرم در روش‌های كمک باروري نوين از منظر فقه اماميه" ادامه دادند:«چنانچه سرکار خانم حسینی نیز فرمودند؛از جمله علل  ناباروری در مردان، فقدان سلول جنسی یا ناکارآمد بودن آن است .در برخی موارد نیز وجود بیماری ارثی یاناهنجاری کروموزومی موجب عدم اقبال به باروری مردان می باشد.

 امروزه یافته های پزشکی درمقابله با این مشکل  تلقیح با اسپرم بیگانه را تحت عنوان تلقیح هترولوگ تصویرنموده است. باتوجه به خاتمیت دین اسلام بویژه آموزه های مذهب جعفری  این تکنولوژی فارغ از حکم شرعی نمی باشد. اما به واسطه نوپیدایی آن  نص خاصی وارد نشده است ولی حکم آن از شمول نصوص عام و اصول کلی خارج نخواهد بود  .

فقها در این راستا دارای فتاوای متفاوت ومتعارض می باشند. قائلین به عدم جواز چنین تلقیحی، برخی از آیات وروایات را مقتضی حرمت می دانند. چنانچه اصل احتیاط را در فروج جاری دانسته واین اصل رامانع جواز تلقیح هترولوگ لحاظ می نمایند. در مقابل قائلین به جواز آیات وروایات رامقتضی منع ندانسته وموضوع را مشمول اصل برائت می دانند.»ایشان در ادامه ضمن بررسی ادله فقهی مخالفین چنین روشی را بررسی نموده و آراء نقد و بررسی کردند. قول به جواز را با این تاکید که این عمل فی نفسه اشکال ندارد، صحیح دانستند. و افزودند:« با فرض پذیرش جواز، وجود شرایط در اصل واگذاری و کیفیت آن همچنین درواگذار کننده وپذیرنده اسپرم غیر قابل انکار خواهد بود. در احکام وضعی مشهور فقها حرمت نکاح را همانند ولادت طبیعی می دانند . با الحاق تلقیح هترولوگ  به زنا ارث منتفی خواهد بود. موضوعات دیگر همانند  حضانت نفقه و ولایت متاثر از ثبوت ویا عدم ثبوت نسب خواهد بود. اما با توجه به تاثیرات اجتماعی، بررسی این فرع در فقه حکومتی جهت پاسخگویی در مشکلات لازم وضروری است.»

سرکار خانم بیگدلی چارمین سخنران نشست و نویسنده پایان نامه"رابطه توارث میان جنین اهدایی و گیرندگان آن برمبنای شرط و قرارداداز منظر فقه امامیه" اشاره کردند: «علی رغم صعوبت ظاهری قضیه در زمانی که پدر و مادر اصلی که اهدا کننده ی تخمک و اسپرم اعراض کرده اند، طی تحقیقاتم متوجه شدم مبانی فقهی ما حتی در این فرض هم می تواند پاسخ گوی مساله کیفیت ارث بری از این جنین  و یا رسیدن ارث از پدر و مادر دوم به او باشد. آن با ورود به عرصه فقه حکومتی و دامن زدن به بحث عقود و قراردادهاست. از آنجاییکه ولی مسلمین ولی همه کسانی است که "لا ولی له"لذا می تواند پدر و مادر دوم را پدر و مادر حکمی این فرزند اعلام کرده و زمینه توارث را میان آنها فراهم سازد.نکته قابل توجه در این خصوص ان است که این پیشنهاد جهت رفع خلاء فقهی توارث برای اول بار است که توسط بنده در حوزه مطرح می شود و هیچ سابقه حقوقی و فقهی در منلبع و مجامع علمی در خصوص آن نداشته ایم و لذا این پیشنهاد حتی مورد استقبال برخی از پژوهشگران حقوق دانان دانشگاهی  نیز واقع شده است."

در نهایت سرکار خانم مالکی ضمن جمع بندی مبحث و اشاره به اینکه  هیچ مبحث رسمی علمی نه در فقه که حتی در علوم روز از جمله علوم پزشکی را نمی توان یافت که بدون اختلاف باشد و این لازمه ترقی هر علمی است؛ افزودند« احکام فقهی مکلف محور  است و هر مکلفی من باب وظیفه ی اولیه ی خویش تابع نظر مرجع خویش است لذا در تعارض دیدگاه مراجع تقلید پزشک وبیمار اول باید محل نزاع مشخص شود و سپس به تکالیف عمل گردد.ازهمین رو اینکه مرجعی مخالف فرزند آوری از یک شیوه باشد با اینکه آیا همان مرجع مخالف فعل پزشک هم هست یا نه دو حیطه ی متمایزند که قطعا ربطی به تکلیف بیمار که مرجعی دیگر دارد،ندارد و باید در این خوص دقت کافی صورت پذیرد.» ایشان در ادامه به دیدگاه کلی فقها در خصوص نسب حاصل انواع روش های باروری اشاره کرده  و در خصوص موردی که اعراض پدر و مادر از نطفه حاصل شده معتقد بودند:«در اینجا صرف اعراض  نمی تواند منجر به عدم انتساب گردد و جای بررسی و تحقیقات بیشتر وجود دارد ولی سیستم ریجستری یا جمع آوری اولیه اطلاعات والدین اهدا کننده نظر به تبعات اجتماعی و فرهنگی قابل توجه آن ضروری به نظر می رسد که از پیشنهادات جدی ما توجه به راهاندازی این بانک های اطلاعاتی است تا توجه صرف به حل مشکل خانواده ها در ناباروری ما ا از تبعات قضیه غافل نساخته و عرصه برای هر درخواست کننده ای ولو دارای فرزند،یا خانم مجرد فاقد همسر و .... که می تواند به مراتب تبعات زیان بارتری از صرف نبود فرزند داشته باشد،باز نشود».